قلمكار سازی از پیشه های كهن و قدیمی ایران است كه قرن ها در اوج شهرت بوده است. قلمكاری و نقاشی روی پارچه از دوره مغول ها در ایران مرسوم گشت. بدین دلیل كه در دوره فوق به علت حمایت و پشتیبانی خوانین مغولی پارچه های منقوش و چینی در بازارهای ایران فروش فوق العاده ای پیدا كرده بود.
اوج هنر قلمکارسازی( چیتسازی ) به دوره صفوی بر میگردد که در آن دوران به ویژه در شهر اصفهان، به عناون مهم ترین مرکز قلمکارسازی از قرن یازدهم (ه.ق) تا به امروز انواع پارچههای قلمکار برای مصارف گوناگون با طرح ها و نقوش اصیل و سنتی و رنگآمیزی زیبا تولید شده است. قلمکارهای نفیسی که از قرون 11، 12، 13 (ه.ق) به جای مانده، خود نشانگر رونق و رواج این هنر در دوره صفوی و حتی تا قرنهایی پس از آن است.
امروزه مرکز اصلی تهیهی پارچههای قلمکار شهر اصفهان است که در آن کارگاههای متعدد قلمکارسازی دائر است. ابزار کار در هر کارگاه تعدادی قالب چوبی حکاکی شده است و میز کوتاه مخصوص نقشزنی روی پارچه. سازندگان قالب قلمکار تعدادشان کم است و استادان این هنر یا از بین رفتهاند و یا دیگر قادر به کارکردن نیستند. قالبسازان حاضر به خوبی و با مهارت تمام کار میکنند ولی طرحهایی را که حکاکی میکنند، در واقع تقلیدی است از نقشهای قدیمی، خودشان کمتر نقش جدیدی میآفرینند. (البته هماکنون با توجه به درخواست بازار شاهد نقوش جدید و تلفیقی هستیم).
نقش های اسلیمی ، بته های آبی و قرمز ، آیات و اشعار عربی و فارسی بر روی پارچه های سفید ، از قدیمی ترین صنایع دستی و چاپ های سنتی در ایران است هنوز در بازار اصفهان پرده، سفره، رومیزی، روتختی و انواع پارچه های قلمکار طرفداران فراوان دارد.
قلمکار چیست؟
این هنر را برای این ((قلمکار)) می خوانند که در گذشته دور با قلم بر روی پارچه نقاشی می شده است . نقش زدن بر پارچه به وسیله قالب ، که امروز هم رایج است از همان زمان آغاز شد با وجود این نقش زنی با قلم ، به شیوه گذشته ، ناگهان متروک نشد ، اما چون کار با قلم بسیار وقت گیر و کم تولید است ، این شیوه به تدریج از رواج افتاد و نقش زدن با قالب جای آن را گرفت ، که هم تولید را سریع تر و بیشتر می کرد و هم نقش های یکدست تری پدید می آورد. در نقش زنی با قلم ، محدودیتی در استفاده از انواع رنگ وجود نداشت ، در صورتی که در نقش زنی با فالب ، امکان استفاده از رنگها محدود بود .
مراحل قلمکاری:
- قالب سازی
- رنگ سازی
- آماذه کردن پارچه
- نقش زدن
- ثابت کردن رنگ
- سفیدگری