مینا هنر آتش و خاک و کوره است که با رنگ‌های پخته و درخشان بر فلز کار می‌شود و سابقه این هنر به یک هزار و پانصد سال پیش برمی‌گردد و اصفهان مهد این هنر محسوب می‌شود.

میناکاری یا میناسازی هنری است که سابقه‌ای در حدود پنج هزار سال دارد و از صنایع دستی محسوب می‌شود. میناکاری هنرتزئین فلزات (بعضاً شیشه وسرامیک) با مواد رنگین مات یا شفاف، با کمک گرفتن از آتش است که درایران این هنر اصیل دراواخر دوره ناصری به خاموشی گرائید. این هنرشامل فعل وانفعلات پیچیده ی شیمیایی است و یک هنرآزمایشگاهی محسوب می¬شود و در حقیقت شیئی است که از ترکیب اکسید فلزات با برخی نمکها در اثر حرارت تزئین یافته است. کلیه مصنوعات فلزی از جنس طلا، نقره، مس، برنج، برنزکه به وسیله ی لعاب سفید و یا رنگی پوشیده شده وبا رنگهای مختلف خطوط و نقوشی توسط حرارت بر روی آن ایجاد شده باشد، در زمره محصولات مینا کاری شده قرار دارد. امروزه، این هنر بیشتر بر روی مس انجام می‌شود ولی می‌توان بر روی طلا و نقره نیز آن را به عمل آورد. طلا تنها فلزی است که به هنگام ذوب شدن مینا اکسید نمی‌شود از اینرو امکان اجرای طرحی همراه با جزئیات و با شباهت هر چه تمام تر بر روی مینا را ایجاد می¬کند. در حالی که میناهای مسی و نقره ای چنین کیفیتی را ندارند. امروزه در ایران کانون تولید میناکاری شهر اصفهان وشیرازمی‌باشد و استادان برجسته‌ای در تولید آثار مینا مشغول به فعالیت هستند.

بیشینه هنر میناکاری

مینا هنر آتش و خاک و کوره است که با رنگ‌های پخته و درخشان بر فلز کار می‌شود و سابقه این هنر به یک هزار و پانصد سال پیش برمی‌گردد و اصفهان مهد این هنر محسوب می‌شود. در حال حاضر كار هنرمندان اصفهاني طرفداران و خريداران بسياري دارد و اين رشته هنري از طرف سازمان¬هاي ذيربط همچون سازمان صنايع دستي مورد حمايت قرار مي گيرند. به گفته برخی کارشناسان و در پی تطبیق دادن میناکاری‌های بیزانس با آثار ایرانی، این هنر در ایران شکل گرفته و سپس به دیگر کشورها رفته‌است. البته در اروپا، آثاری باستانی یافت شده که پیشنه‌ای بسیار طولانی دارند. برای نمونه شش انگشتر طلا مربوط به سیزده سده پیش از میلاد در قبرس یافت شده که نمونه‌ای از میناکاری مرصع می‌باشند.

میناکاری در دوره هخامنشیان

یکی از این نمونه‌های قدیمی، بازوبندی از طلا به همراه میناکاری‌های تزئین شده بر روی آن است که مربوط به دوران هخامنشیان می‌باشد. در حال حاضر این اثر باستانی در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود.

میناکاری در دوره سلجوقیان

اوج هنری این هنر در دوره سلجوقیان بوده که تهیه ظروف برنجی و میناکاری مرسومیت داشته است و این آثار به کشورهای همسایه نیز فرستاده می¬شده¬است. یکی از نمونه¬های ارزشمند این دوره «سینی آلب ارسلان» است که میناکاری بر روی نقره است و در موزه صنایع ظریفه بوستون نگهداری می¬شود. این اثر توسط استادی به نام «حسن الکاشانی» ساخته شده و نامش با خط کوفی بر روی آن حک شده است.

میناکاری در دوره ساسانیان

بشقاب¬های ساسانی که در ارمنستان کشف شده در موزه هنرهای اسلامی برلین و در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می¬شوند، نمونه¬هایی از آثار باستانی میناکاری ایرانی می¬باشند. همچنین، در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ و موزه¬های انگلستان و فرانسه نیز آثار دیگری از میناکاری ایرانی موجود می¬باشد.

میناکاری در دوره اسلامی

در مورد سابقه ي هنر ميناكاري در ايران لئوبرونستين و اروين مرگوليس Erwin Margulies يادآور شده اند كه سابقه اين هنر در ايران به زمان اشكانيان و ساسانيان مي رسد؛ ولي استفاده از آن در آغاز اسلام، تا پيش از حكومت ايلخان مسلمان مغول، غازان خان (694 تا 703 هجري) روشن نيست. پادشاه در مدت كوتاهي به علم شيمي دست يافت و بر خلاف پيشينيان كه مبالغ هنگفتي در راه پيدا كردن اكسير صرف مي كردند ترجيح داد كه دانش و مساعي خود را صرف هنر ميناكاري نمايد.

میناکاری در دوره مغول و تیموری

در دوره مغول¬ها، هنر فلزکاری به دنبال آن میناکاری ایرانی دچار تغییرهایی گشت. سبک نوینی در میناکاری ایران بوجود آمد به طوریکه تصویرها و شکل¬هایی که مربوط به ظاهر و لباس درباریان ایرانی بود، جایگزین نگاره‌های عربی شد. همچنین، در دوره تیموری نیز ترصیع فلز به شرقی ترین صورت خودش رسید.

میناکاری در دوره صفوی

در زمان صفویان نقش‌های مینیاتوری همانند مجلس‌های بزم در دبار، شکار و اسب‌سواری بیشتر رواج داشت و میناکاری بر روی نقره انجام می‌شد. همچنین نقش¬های اسلیمی و ختایی به طرح‌ها افزوده شد و رنگ قرمز نیز بیشتر از همه دوره‌ها به کار میناکاران آمد. یکی از نمونه¬های قدیمی آن درعهد صفویه توسط شاردن جهانگرد فرانسه ذکر شده است.

میناکاری در دوره قاجاریه

در دوران قاجار میناکاری به مقدار کم وجود داشته و اشیایی مانند سرقلیان و کوزه قلیان و کوزه و بادگیر قلیان را میناکاری می¬کرده¬اند. در دربار پادشاهان قاجار مخصوصاً ناصرالدین شاه که قلیان کشیدن از سرگرمی¬های او بوده، قلیان¬های میناکاری شده وجود داشته است. همچنین، در خانه¬های اشراف و بزرگان آن عصر نیز این قبیل اشیاء میناکاری شده موجود بوده است. اشیاء دیگری مانند کمربند، آفتابه لگن، انفیه دان، گلاب پاش، گوشواره، اشکدان و قوطی سیگار میناکاری شده نیز موجود است.

در کتاب "بررسی هنر ایران" اثر پروفسور پوپ درباره ی هنر میناکاری چنین آمده است:

« مینا کاری هنر درخشان آتش و خاک است، با رنگ¬های پخته و درخشان که سابقه آن به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می¬رسد و ظهور آن بر روی فلز در طول سده ی ششم تا چهارم پیش از میلاد و پس از سال ۵۰۰ پیش از میلاد مشاهده می¬شود. هنر میناکاری در ایران بیش از نقاط دیگر تجلی داشته و یکی از نمونه¬های قدیمی آن درعهد صفویه توسط شاردن جهانگرد فرانسه ذکر شده است که قطعه مینایی از کارهای اصفهان بوده، مشتمل بر طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه گل و بته به رنگ آبی کم رنگ و سبز و زرد و قرمز.»

میناکاری اصفهان

مؤلف کتاب «جغرافیای اصفهان» در سال ۱۲۹۴ هجری (۱۸۷۷ میلادی) درباره صنف میناکاران اصفهان می¬نویسد که میناکاری در اصفهان استادان معروف داشت ، مانند : آقاعلی فرزند آقاباقر نقاش که در فن نقاشی و مینا سازی همردیف پدرش بود و در اواخر سلطنت محمد شاه قاجار درگذشت (حدود ۱۲۶۴ هجری برابر با ۱۸۴۷ میلادی) و اینک برخی از نقاشان این زمان در هنر میناکاری هم استادی دارند و اگر به آنها سفارش کار مینا بشود مانند استادان مشهور گذشته از عهده انجام آن به خوبی بر می¬آیند.

رواج صنعت میناکاری در اصفهان از دوران پهلوی و حدود سال ۱۳۱۰ شمسی است و مخصوصاً طی سی سال اخیر، این صنعت به وسیله یکی از استادان هنرمند اصفهان بنام آقای شکرالله صنیع زاده بسط و توسعه یافته و شاگردانی در این مکتب تربیت شدند که هر یک دریچه دیگری را برای هنر میناکاری گشودند.

درحال حاضر، درتبریز بعد ازسال¬ها تحقیق برادران پروازی (احمدوعلیرضا) درمکتب قاجارمیناروی طلا به سبک¬های قاجار و مکتبداری ان دوره را انجام می¬دهند.

روشهای تولید مینا

مینا به لحاظ روش تولید به دسته¬های زیر تقسیم می‌شود:

مینای زمینه برجسته

روشی درمیناکاری است به این صورت که نگاره¬ها وخطوط مورد نظر رابرروی شیء حک کرده و سپس شکاف¬هایی را که به این نحو ایجاد می¬شود، با لعاب¬های رنگی پر کرده و درکوره با حرارت کافی قرار می-دهند.

مینای حجره ای یا خانه‌بندی

مینای خانه‌بندی شیوه ای قدیمی است که به «مینای سیمی» نیز معروف است و از مفتول‌های بسیار نازک استفاده می¬شود. مفتول¬ها را به شکل دلخواه در می¬آورند و با چسب روی قطعه کار قرار داده، با یک لعاب شیشه ای روی آن را می¬پوشانند. سپس آن را در داخل کوره ای با حدود ۱۰۰۰ درجه حرارت قرار می¬دهند و مفتول¬ها به قطعه کار جوش می¬خورند. در مرحله بعد رنگ¬های مخصوص میناکاری را که به شکل پودر می¬باشند، بر روی سطح کار پر می¬کنند. بعد از آنکه سطح کار یکسان و هموار شد، آن را به مدت ۳ دقیقه در داخل کوره ای با حرارتی حدود ۱۰۰۰ درجه قرار می¬دهند. مفتول¬های با برنجی بعد از قرا گرفتن در کوره سیاه می¬شوند و باید با اسیدکاری رنگشان به حالت نخستین بازگردد. مینای خانه بندی در اصفهان و تهران رایج بوده ولی درحال حاضر تنها کارگاه آموزشی مینای خانه بندی در پژوهشکده میراث فرهنگی است که این هنر را آموزش می‌دهد. «مینای سیاه» یک گونه از «مینای خانه‌بندی» به‌شمار می‌آید که به «مینای صائبین» نیز معروف است. این شیوه میناکاری، به طور عمده در جنوب کشور و به ویژه در اهواز انجام می‌شود.

مینای نقاشی

روشی است که امروزه در اصفهان مرسوم است. در اين روش، زمينه ورقه مس را از ميناي سفيد و غليظ مي پوشانند و پس از آن که آن را در کوره پختند، آن را با رنگ¬هاي مينايي نقاشي مي کنند. نقاشي کردن با رنگ¬هاي مينايي به دو شيوه انجام مي گيرد:

طريقه اول آن است که رنگ¬ها را که به صورت گرد بسيار نرمي است، با آب و کمي گليسيرين مخلوط مي کنند و آن را روي صفحه شيشه اي يا عقيق به وسيله کاردک¬هاي مخصوص حل مي کنند، آنگاه مانند نقاشي معمولي آب و رنگ، نقش دلخواه را با اين رنگ تصوير مي کنند.

طريقه دوم به اين صورت است که به جاي آميختن رنگ¬هاي مينايي با آب و گليسيرين، آن را با عصاره جوهر کاج يا جوهر اسطوخودوس مي آميزند و به شيوه نقاشي رنگ و روغن عمل مي کنند.

در هر دو طريقه، و به خصوص در طريقه اخبر الذکر، لازم است که صفحه مينايي را پيش از قراردادن در کوره مينا به ملايمت روي چراغ الکلي حرارت دهند تا جوهر¬هاي محتوي آن سوخته و زايل شود. مسلم است که اين کار به دقت زيادي نياز دارد؛ زيرا که اگر حرارت بيش از اندازه لازم شود، جوهرهاي محتوي رنگ مينا، يکباره جوش مي کنند و صفحه مينايي حالتي آبله گون پيدا مي کند. پس از طي اين مراحل، معمولاً روي شيء ميناکاري شده را به وسيله ميناي بسيار شفاف و ظريفي لعاب مي دهند و مجدداً آن را در کوره مي پزند. دراین روش به عنوان زیر ساخت بیشتر ازمس استفاده می¬شود.

به طور کلي مراحل توليد يک محصول مينا عبارتست از:

1- تهيه زيرساخت که به طور معمول از مس است.

2- لعاب کاري اول با رنگ¬هاي مينايي (درجه حرارت در اين مرحله بايست حدود 750 درجه سانتيگراد باشد.)

3- لعاب کاري دوم با رنگ¬هاي مينايي (در اين مرحله نيز درجه حرارت مي بايست حدود750 درجه سانتيگراد باشد.)

4- لعاب کاري سوم با رنگ¬هاي مينايي (در اين مرحله نيز درجه حرارت مي بايست حدود750 درجه سانتيگراد باشد.)

5- زيررنگ و پياده کردن طرح

6- رنگ آميزي

7- قلم گيري و پرداز (درجه حرارت در اين مرحله 500 درجه سانتيگراد است.)

8- طلاکاري (در صورت لزوم، درجه حرارت در اين مرحله حدود 200 درجه سانتيگراد است.)

زيرساخت در میناکاری

معمولاً جهت تهيه زيرساخت مينا مي بايست از فلزات خالص و يا آلياژ فلزات با ترکيب درصد دقيق استفاده کرد. در صورت وجود ناخالصي هنگام حرارت دادن تاول¬هايي در سطح زيرساخت ظاهر مي شود. حداقل ضخامت فلز در تهيه زيرساخت، 8/0 ميليمتر است زيرا سبب ازدياد مقاومت زيرساخت در مقابل انواع فشارهاي کششي و خمشي شده و در نتيجه از ترک خوردن و پوسته شدن لعاب و تغيير شکل در اثر حرارت جلوگيري مي شود. همچنين سطح مورد نظر مي بايست صاف و يکنواخت باشد. فلزات و آلياژهايي که در ساخت مينا بيشتر استفاده مي شود، عبارتند از: مس، طلا، نقره، برنج و برنز.

1- مس:

در تهيه مينا بايد از مس با درصد خلوص بالا استفاده کرد و استفاده از ورق و يا شمش مس حاصل از ذوب قطعات مستعمل مجاز نيست. فلز مس به خاطر حالت چکش خواری، از بقیه فلزات رایج تر است. ضخامت مناسب جهت تهيه زيرساخت، حداقل 8/0 ميليمتر است.

2- طلا: ضخامت زيرساخت و عيار طلاي مصرفي در تهيه اشياء مينايي با نظر سازنده تعيين مي شود.

3- نقره: نقره مورد استفاده حداقل بايد داراي عيار 84 باشد. حدقل شخامت زيرساخت 8/0 ميليمتر است که بسته به نظر سازنده ممکن است تغيير کند.

4- برنج: برنج مصرفي همانن مس نبايد از ذوب قطعات مستعمل به دست آمده باشد؛ همچنين بايد از ترکيب مس و روي از نوع مرغوب با ترکيب درصد دقيق استفاده شود. وجود ناخالصي در برنج مصرفي، هنگام حرارت دادن سبب ايجاد تاول بر سطح زيرساخت شده و از ارزش کار مي کاهد. حداقل ضخامت مناسب جهت زيرساخت، 8/0 ميليمتر است.

5- برنز: در ايران از اين آلياژ به ندرت استفاده مي شود و مي بايست شرايط ذکر شده جهت برنج را دارا باشد.

لعاب در میناکاری

لازمه ايجاد نقوش مينايي بر روي فلز به وجود آوردن سطح مناسبي است که توسط لعاب ايجاد مي شود. معمولاً لعاب مورد استفاده، لعاب سفيدرنگ است و ليکن بسته به نوع طرح، ممکن است از لعاب¬هاي رنگي نيز استفاده شود. لعاب مينا در اثر حرارت (حداکثر 700 درجه سانتيگراد) سخت و شيشه اي مي شود.

لعاب مورد استفاده هنرمندان ميناساز از دو منبع اصلي توليدات کارخانجات خارجي و توليدات کارخانه¬هاي داخلي يه صورت آماده تأمين مي شود. ترکيب احتمالي لعاب مينا مخلوطي از سنگ چخماق، سيليس، کربنات، سدیم، پتاسیم، آهک، سرب، قلع و ... است. در صورتي که به اين مواد اکسيد قلع اضافه شود، لعاب کدر مي شود.

رنگ در میناکاری

درگذشته از رنگ¬های گیاهی که در چیت سازی هم بکار می‌رود ورنگ¬¬های معدنی استفاده می¬شده¬است اما امروزه بیشتراز رنگ¬های فلزی و شیمیایی آماده استفاده می¬شود.

رنگ¬های مورد مصرف درمینا اکثراً از ترکیب اکسیدفلزات با انواع مشخصی از نمک¬ها به دست می¬آید. مخلوط محلول صمغ عربی و گلیسیرین عمل حلال رنگ را انجام می¬دهد. رنگها از ترکیب مواد شیمیایی متفاوتی بدست می‌آیند به این ترتیب که رنگ زرد از ترکیب آهن، اکسید کروم و قلع، رنگ قرمز با اضافه کردن براکس به کربنات سدیموترکیبات طلا و همچنین رنگ سبز از ترکیب کردن کرومات سرب با مس بدست می‌آید. آنچه درمورد رنگ¬های انتخابی اهمیت دارد این است که شدت رنگ بستگی مستقیم به درجه ی حرارت و زمان حرارت دادن دارد.

کوره

يکي از مهمترين لوازمي که در تهيه محصولات مينا لازم است، کوره است. جهت پخت محصولات مينا، سه نوع کوره وجود دارد: کوره نفتي، کوره برقي و کوره گازي.

طریقه ساخت مینا

اولین گام، در ساخت یک محصول مینا، تهيه زيرساخت می¬باشد که معمولاً به دو روش زیر تهيه مي شود:

1- روش خم کاري

در اين روش قالب مخصوص بشقاب، گلدان و يا هر شيء ديگر مورد نظر را بين قالب و گيره دستگاه قرار مي دهند. در حين چرخيدن ورقه به وسيله ميله اي که سر آن کاملاً گرد است، با فشار، وزنه را بر روي قالب خم مي کنند.

2- روش چکش کاري

در اين روش بدون استفاده از قالب و با استفاده از انواع چکش، ميل قلوه، انبر و سندان اشياء را به اشکال مورد نظر تهيه مي کنند و پس از هر بار عمل چکش کاري، قطعه را در آتش قرار مي دهند و مجدداً آن را چکش کاري مي کنند تا کاملاً به شکل مورد نظر درآيد.

گام دوم، برداشت آلودگي¬هاي مختلف از سطح زيرساخت است. سطح فلز براي بهتر چسبيد لعاب مينا، بايد کاملاً تميز باشد. در صورتي که حتي اثرانگشت هنرمند بر روي زيرساخت باقي بماند، چربي آن مانع از ارتباط مستقيم لعاب با بدنه شده و در سطح لعاب بريدگي به وجود مي آيد.

به اين منظور از روشهاي مختلفي استفاده مي شود:

1- شيء را درون مخزن شيشه اي متناسب با ابعاد آن حاوي نمک طعام و سرکه فرو مي برند و يا بر روي شيء مورد نظر مستقيماً سرکه ريخته و سپس نمک بر روي کليه سطوح آن مي پاشند و توسط برس سيمي لکه¬ها را پاک مي کنند.

2- استفاده از جوهر گوگرد (اسيد سولفوريک): در اين روش شيء را درون محلول گرم اسيد سولفوريک رقيق غوطه ور کرده و در صورتي که شيء بيش از حد داراي لکه باشد، آن را درون اسيد سولفوريک غليظ قرار مي دهند و توسط برس سيمي آن را تميز مي کنند. سپس با آب شيء را شستشو مي دهند تا کاملاً از اسيد پاک شود.

3- استفاده از صابون، الياف فلزي، سمباده و آب نمک: در پايان تمام مراحل، شيء پاک شده را با آب تميز مي شويند و توسط خاک اره آن را خشک مي کنند. سپس قبل از لعاب کاري توسط هواي فشرده کمپرسور، آن را از هرگونه گردذ و غبار پاک مي کنند.

گام سوم، آماده سازي لعاب می¬باشد. پودر لعاب به جهت غيرمحلول بودن و و زن حجمي زياد به تنهايي نمي تواند مورد استفاده قرار گيرد. بنابراين جهت معلق کردن ذرات لعاب در آب و چسبندگي بيشتر آن، از غلظت دهنده¬هاي طبيعي مانند «به دانه» استفاده مي کنند. ابتدا «به دانه» را مي جوشانند تا لعاب آن به دست آيد سپس آن را به نسبت 1 به 10 با پودر لعاب مخلوط مي کنند.

گام چهارم، لعاب کاري است که به دو روش انجام مي گيرد:

1- روش اسپري

به وسيله پيستوله در اين روش لعاب به وسيله پيستوله در اتاقک کوچکي که به آن اتاقک اسپري گفته مي شود، بر روي زيرساخت پاشيده مي شود. اين اتاقک مي بايست به سيستم تهويه مناسب مجهز باشد تا اسپري کننده از ذرات معلق لعاب در هوا که سمي و خطرناک است، در امان بماند. در اين روش مقداري از لعاب به هدر مي رود.

2- روش دستي

يا غرقاب در اين روش لعاب را بر روي قطعه مي ريزند تا تمام سطح آن را بپوشاند. اين روش به لحاظ جلوگيري از هدر رفتن لعاب و معلق نشدن ذرات آن در هوا، از نظر اقتصادي و از نظر بهداشتي ارجح است.

پس از لعاب کاري، اشياء لعاب زده شده را مي بايست در فضايي دور از هر گونه گرد و غبار در کنار کوره و يا در گرمخانه قرار داده و حتماً قبل از قرار دادن شيء در کوره، مجدداً توسط هواي فشرده غبارروبي کرد.

گام پنجم، پخت لعاب می¬باشد. پس از خشک شدن کامل لعاب و برطرف کردن هرگونه گرد وغبار از روي آن، مرحله پخت آغاز مي شود.

براي پخت لعاب، حرارت کوره مي بايست در حدود 900 درجه سانتيگراد باشد. فرآيند پخت لعاب بيش از 2 تا 3 دقيقه به طول نمي انجامد و زماني که سرخي مناسب قطعه و لعاب توسط استادکار تشخيص داده و از پخت کامل لعاب اطمينان حاصل شد، شيء را از کوره خارج کرده و در کنار کوره قرار مي دهند تا به تدريج سرد شود. صنعتگران سنتي از دماسنج استفاده نمي کنند؛ فقط به تجربيات و شواهد بسنده مي کنند. در اين زمان رنگ لعاب به رنگ زرد نخودي مايل است و با از دست دادن حرارت به تدريج رنگ آن به سفيدي مي گرايد.

گام ششم، آماده سازي رنگ است. رنگ¬هاي مورد استفاده براي نقاشي بر روي زمينه مينا به رنگ¬هاي نسوز معروف است و عمدتاً از پودر اکسيد فلزات تشکيل شده است. در قديم، استادکاران ميناساز، خود اين رنگ¬ها را تهيه مي کردند. ولي امروزه از پودرهاي رنگ آماده وارداتي استفاده مي شود.

جهت آماده کردن اين رنگ¬ها براي نقاشي روي اشياء مينايي، مي بايست ابتدا محلول صمغ عربي در آب را با گليسيرن به نسبت 1 به 2 مخلوط کرده و پس از قرار دادن پودر رنگ مورد نظر بر روي شيشه و چکاندن چند قطره از مخلوط فوق توسط کاردک، رنگ را آماده کرده و مانند رنگ¬هاي آبرنگ از آن استفاده مي کنند. در واقع مخلوط محلول صمغ عربي و گليسيرين، عمل حلال رنگ را انجام مي دهد.

در صورت خشک شدن باقي مانده رنگ، با چکاندن چند قطره از مخلوط صمغ عربي و گليسيرين، مجدداً آن را براي نقاشي آماده مي کنند.

پودر رنگ را مي توان با جوهر کاج يا جوهر اسطوخودوس آميخته و آماده نقاشي کرد. در اين صورت بايد به شيوه رنگ و روغن عمل کرد.

گام هفتم، انتقال طرح بر روي لعاب می¬باشد. برای این منظور، ابتدا هنرمند ميناساز، طرح مورد نظر خود که معمولاً برگرفته از نقوش اسليمي و ختايي، گل و مرغ، شکارگاه و صورت سازي است را بر روي کاغذ آورده و سپس کاغذ را «سوزن کاري» يا «سمباده کاري» مي کنند به اين صورت که خطوط طرح را نزديک به هم سوراخ سوراخ مي کنند. سپس با خاکستر يا دوده طرح را بر روي قطعه لعابي پياده مي کنند.

گام هشتم، نقاشي است که مي توان با قلم گيري آغاز کرد و ابتدا خطوط اصلي طرح را قلم گيري کرد و سپس قسمت¬هاي مختلف را رنگ آميزي کرد. همچنين، مي توان ابتدا طرح را رنگ آميزي کرد و سپس دور آن را قلم گيري کرد.

ذکر اين نکته ضروري است که در رنگ¬هاي مينايي، رنگ سفيد وجود ندارد و اگر استفاده از اين رنگ ضروري باشد، هنرمند با مهارت از سفيدي لعاب زمينه استفاده مي کند و يا پس از نقاشي با قلم نوک تيزي رنگ را از روي زمينه برمي دارد تا رنگ سفيد لعاب ظاهر شود. چنان چه در طرح مورد نظر، رنگ طلايي وجود داشته باشد، در همين مرحله بايد با آب طلا، نقاشي را تکميل کرد. همچنین، در مرحله نقاشي در صورتي که روغن¬هايي نظير گليسيرين يا اسطوخودوس و يا روغن¬هاي مشابه جهت آماده سازي رنگ استفاده شود، بايد قبل از قراردادن شيء در کوره، آن را با گذاردن بر روي اجاق برقي و يا شعله ملايم (چراغ الکلي) و يا با نزديک کردن قطعه به کوره، روغن آن را به صورت دود خارج کرد و از بين برد، زيرا در غير اين صورت ممکن است که در سطح مينا منافذي بر اثر جوشش اين روغن¬ها به وجود آيد و سطح مينا آبله گون شود. در هنگام نقاشي بر روي مينا، زياد شدن رنگ موجب شُره و خرابي کار در مرحله حرارت دادن مي شود. اگر رنگ در نقطه اي بيش از حد لازم باشد، مي بايست قبل از پخت، اضافي آن را برداشت.

گام نهم، پخت نقاشي است. پس از آن که نقاشي بر روي لعاب پايان يافت، بايد مجدداً قطعه را در کوره حرارت داد. اين بار حرارت کوره مي بايست بين 600 تا 750 درجه سانتيگراد باشد. در صورتي که جهت رنگ آميزي از طلا استفاده شود، بايد فرآيند پخت در حرارت حداکثر 450 درجه سانتيگراد صورت گيرد، زيرا در دماي بالاتر، طلا از بين خواهد رفت.

لازم به ذکر است، حرارت دادن مينا مخصوصاً در مرحله پخت نقاشي بايد با دقت صورت پذيرد؛ چنانچه حرارت کوره يا زمان آن بيشتر از حد لزوم باشد، سبب جاري شدن رنگ يا نفوذ آن به داخل لعاب اوليه مينا مي شود. همچنين، اگر دما و زمان کمتر از حد باشد، رنگ به خوبي پخته نمي شود و پس از پخت به خوبي از روي لعاب پاک شده و يا به حالت کدر درمي آيد.

پس از پايان پخت کار نقاشي مينا، روي آن را با لعاب شفاف با ضخامت کم مي پوشانند و مجدداً مي پزند.

تکميل کاري: لعاب، لبه دهانه و پايه اشياء مينايي مانند گلدان، بشقاب و ظروف مختلف را کاملاً نمي پوشاند و ظاهري ناخوشايند به آن مي دهد. براي رفع اين نقص، مي بايست از زه¬هاي برنجي يا نقره اي استفاده کرد؛ به اين ترتيب که ابتدا مفتول برنج يا نقره را به وسيله دستگاه نورد به صورت نواري با پهناي 2 ميليمتر درآورده، سپس از سوراخ مخروطي شکل عبور داده تا به شکل ناودان درآيد. سپس به وسيله آن، لبه اشياء مينايي را پوشانده و با لحيم نقره جوش داد.

محصولات مینا

میناسازان آثار متفاوتی را تولید می‌کنند که برخی از رایج ترین آنها چنین می‌باشند:

• بشقاب، گلدان، کاسه و قدح، قاب¬های عکس، تابلوهای مینا که با هنرهای دیگر مانند طلاکاری، خاتم‌کاری، مینیاتور، جواهرسازی ترکیب می¬شود.

• درها، پنجره‌ها و ضریح‌های میناکاری شده در مکان‌های مذهبی و برای مقابر ائمه شیعه در کربلا و نجف و سامره و مشهد و قم و حضرت عبدالعظیم و اماکن متبرکه دیگر.

• اشیای تزئینی: جعبه‌های آرایش زنانه، جعبه‌های خاتم‌کاری و میناکاری، سرویس چایخوری و شربت خوری، قلیان، جعبه قرآن، زره، آیینه، قلمدان، کمربند، حباب¬های میناکاری، گلاب پاش، آلبوم عکس، انفیه دان، غلاف خنجر.

• زیور آلات: گوشواره، سینه ریز، گلوبند، انگشتر، مدال.

وسایل ساخت مینا

ابزارهای مورد نیاز برای ساخت ظروف مینا عبارتند از:

• ورقه (طلا، نقره، مس، ورشو، آهن و برنج) به جهت چکش خوارگی بیشتر واکسید نشدن در دمای ذوب مینا بیشتر ازطلای ناب استفاده می¬شد.

• هاون

• ماده ابگینه ای مینا

• کاغذ کپی

• چکش

• سندان

• گیره

• اره کمانی و اره فلز بر

• قیچی فلز بر

• قلم مو

• رنگ (گیاهی، معدنی یا فلزی)

• کوره

• سیلیس، کربنات، سدیم، پتاسیم، آهک، قلع وسرب نیز از مواد شیمیایی مورد نیاز می‌باشند.

روش نگهداری

از آن جاکه نقوش مینا توسط لعاب شفاف پوشانده شده است، شستن با آب گرم و اسفنج صدمه ای به ظروف نمی¬زند ولی از کشیدن اشیاء نوک تیز و برنده و ضربه زدن به آن باید جلوگیری کرد؛ زیرا ضربه زدن ایجاد پریدگی می¬نماید. بدیهی است حرارت زیاد و نا متناسب نیز بعضی از رنگ¬های مینا رامی¬سوزاند.

اساتید میناکاری

در دوره معاصر بعد از دوره قاجار، برای مدتی این هنر به فراموشی و کم فروغی همراه بود. حضور استاد شکرالله صنیع زاده که از خاندان آقا نجف، نقاش معروف اصفهانی ( یک قرن پیش ) و نواده صنیع همایون است که او نیز از استادان مشهور در فن نقاشی به شمار می¬رفته و در کارگاهش هنرمندان بنامی پرورش یافتند، باعث شد که این هنر دوباره به روزهای پر شکوهش باز گردد و با اینکه اصالت مینای اصیل ایرانی را نداشت ولی توانست نام مینا را تا احیائ دوباره ان توسط استاد علیرضا پروازی زنده نگاه دارد. اکنون استاد پروازی، با اصول و روش¬ها ومکتبداری زمان قاجار، توانست روحی تازه به این هنر ببخشد ودوباره مینای ایرانی روی طلا به درخشش ادامه دهد. از دیگر هنرمندان برجسته میناساز می¬توان به: ابراهیم زرقونی، غلامحسین فیض اللهی و حسین هنردوست اشاره کرد. در حال حاضر «مینای خانه بندی» از رونق افتاده و فقط مینای نقاشی رواج دارد و مرکز آن نیز شهر اصفهان می¬باشد.